ข้าวนาปี หมายถึงข้าวที่ปลูกในฤดูกาลเพาะปลูก ระหว่างเดือนกรกฎาคมถึงธันวาคมโดยประมาณ ประเทศไทยมีเนื้อที่เพาะปลูกข้าวนาปี ปีละมากกว่า ๕๐ ล้านไร่ ผลผลิตกว่า ๑๕ ล้านตัน ปลูกได้ทุกภาคของประเทศ โดยเฉพาะบริเวณที่ราบภาคกลางเป็นแหล่งเพาะปลูกข้าวนาปีที่สำคัญที่สุด และให้ผลผลิตต่อไร่สูงกว่าภาคอื่น ๆ

          ข้าวนาปรัง หมายถึง ข้าวที่ปลูกนอกฤดูกาลเพาะปลูกปกติ คือ หลังจากเก็บเกี่ยวข้าวนาปีแล้ว ส่วนใหญ่ปลูกในพื้นที่เขตชลประทาน วิธีการปลูกมีทั้งนาดำและนาหว่าน ปลูกมากในภาคกลางและภาคเหนือ โดยทั่วไปใช้ข้าวพันธุ์ที่มีอายุสั้นระหว่าง ๙๐-๑๒๐ วัน และให้ผลผลิตต่อไร่สูง เช่น ข้าวพันธุ์ กข หมายเลขต่าง ๆ ข้าวบางพันธุ์อาจใช้เวลาเพียง ๘๐-๙๐ วันก็เก็บเกี่ยวได้บางชนิดก็กินเวลาถึง ๗ เดือน พันธุ์ข้าวที่สุกก่อนในท้องถิ่นเรียกว่า ข้าวเบา ที่สุกล่ากว่าธรรมดาก็เรียกกันว่า ข้าวหนัก และ ที่สุกระหว่างพวกแรกและพวกล่าเรียกว่า ข้าวกลาง ความแตกต่างนี้เนื่องมาจากพันธุ์ตามหลักสากล

ข้าวที่มีอายุ ๙๐-๑๒๐ วันเป็นพวกข้าวเบา
ข้าวที่มีอายุ ๑๓๐-๑๖๐ วัน เป็นพวกข้าวกลาง
ข้าวที่มีอายุ ๑๘๐-๒๑๐ วัน เป็นพวกข้าวหนัก

• เมล็ดข้าวเจ้าประกอบด้วยแป้งอมิโลส (Amylose) ประมาณร้อยละ 15-30
• เมล็ดข้าวเหนียวประกอบด้วยแป้งอมิโลเพคติน (Amylopectin) เป็นส่วนใหญ่และมีแป้งอมิโลส (Amylose) ประมาณร้อยละ 5-7

          ข้าวโภชนาการสูง (High nutrious rice) คือ ข้าวที่มีคุณค่าทางอาหาร ในปริมาณสูงกว่าข้าวทั่วไป มีสารที่เป็นประโยชน์ต่อร่างกาย อาทิ สารต้านอนุมูลอิสระที่ช่วยชะลอการเสื่อมของเซลล์ ลดความเสี่ยงการเกิดมะเร็ง ได้แก่ แอนโทไซยานิน(Anthocyanin) แกมมาโอไรซานอล(gamma oryzanol) วิตามินอี ในกลุ่มโทโคฟีรอล ฟลาโวนอยด์ ฟีโนลิก เป็นต้น ธาตุเหล็ก ธาตุสังกะสี และวิตามิน B1 B2 B3 โอเมก้า 3 6 9 และสาร ASGs (Acylated steryl glucosides) ช่วยการทำงานของอินซูลิน และควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด เป็นต้น

ข้าวโภชนาการสูง ส่วนใหญ่จะเป็นกลุ่มข้าวสีประเภท ข้าวกล้องที่มีสีแดง ม่วงเข้มและสีดำ สารที่มีคุณค่าทางอาหารจะพบที่บริเวณเยื่อหุ้มเมล็ดข้าว